اعتقاد به دیو و پری و ارواح خبیثه از دیر زمان در بین ملل عالم وجود داشته است. در جهان هستی غیر از موجودات و پدیده های محسوس و ملموس، موجودات غیر محسوسی نیز وجود دارد که شناخت کامل آنها برای انسان میسر نیست و وجود آنها به واسطه آیات الهی اثبات شده است، یکی از با ارزش ترین موجودات غیر محسوس که «قرآن کریم» از آن به عنوان یکی از ثقلیان روی زمین یادکرده است، «جن» است. امروزه اکثر مردم بر اثر نا آگاهی، معتقدند که جن موجودی است شرور که در زندگی بشر دخالت کرده و برای او ایجاد مصیبت می کند؛ بنابراین او را موجودی مزاحم می دانند که باید دائم از او بر حذر بود. دلیل این همه خرافات این است که مردم به جای اینکه به سراغ قرآن بروند جن را از طریق شیادان و کلاهبرداران و دعانویس ها و فالگیر ها شناخته اند. از خرافات عادی در مورد جن این است که مردم عادی معتقدند نباید شب ها آب گرم روی زمین ریخت؛ زیرا به گمان آنها روی جن می ریزد، بعضی از دعانویس ها ادعا می کنند می توان جن را در شیشه زندانی کرد . همین خرافات باعث شده که بعضی به طور کل منکر وجود جن شوند. متأسفانه هم گروه خرافاتی و هم کسانی که منکر وجود جن هستند، آشنایی درستی با اسلام و قرآن ندارند و در نتیجه اصلاً شناختی نسبت به جن ندارند؛ در حالی که قرآن، جن را موجودی واقعی معرفی نموده و همان گونه که افکار خرافی زمان جاهلی را نفی می کند، آیاتش دلالت بر این دارد که عقاید خرافی امروزی نیز صحیح نمی باشند . از سوی دیگر تعداد زیادی فیلم سینمایی و سریال توسط هالیوود درباره جن و شیطان ساخته می شود که مبنای همه آنها عقاید انحرافی و تحریف شده مسیحیت و یهودیت است . چنین فیلم هایی که با موضوعات جن ، شیطان ،  جن گیری ، سحر و جادو و… ساخته می شود از چند سال اخیر رو به افزایش است. در چند سال گذشته نیز فیلم های تولید شده با موضوع شیطان و جن در ایران که در ماه مبارک رمضان به روی آنتن رفت ، همگی مبتنی بر دیدگاه خرافی بودند . همچنین توطئه های مجامع مخفی و استکبار جهانی که همگی بر اساس عدم آگاهی مردم برنامه ریزی می شود که اهمیت پرداختن به این موضوع را دو چندان می کند .
واژه جنّ ۲۲ بار در قرآن کریم ذکر شده و مجموعاً الفاظ «جنّ» ، «جانّ» و «جِنّه» ۳۲ بار در ۳۱ آیه آمده است.هفتاد و دومین سوره قرآن کریم نیز به نام این موجود مزیّن گردیده است . جن در لغت به معنی پوشیده و نامرئی می باشد و تمام مشتقاتش بر استتار و پنهان بودن دلالت دارد ؛ مانند «جَنَّت» که به معنی باغی ایست سرسبز و پوشیده از درخت ، و «جنان» یعنی آن دلی که در سینه پنهان است ، و مجنون که آثار و نشانی عقل در او نیست و عقل او پوشیده است ، و «جُنّه» به معنی سپر که جنگجو سر و گردن خود را با آن می پوشاند .

خلقت جن

.
جن  مخلوقی است غیر اُرگانیک . یعنی با حواس پنجگانه ما قابل لمس و درک نیست ؛ نه می شود آنرا چشید ، نه می شود آنرا لمس کرد یا بویید و … ؛ به عبارت دیگر این موجود را با عوامل و حواس ملکی نمی توان دریافت کرد . خداوند تبارک و تعالی این موجود را از حرارت و گرمای آتش خلق کرده است .

طبق فرموده قرآن کریم :

« وَخَلَقَ الْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ »
«و جن را از تشعشعى از آتش خلق کرد»۱
« وَلَقَدْ خَلَقْنَا الإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ » « وَالْجَآنَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ »
« و در حقیقت انسان را از گلى خشک از گلى سیاه و بدبو آفریدیم » « و پیش از آن جن را از آتشى سوزان و بى‏دود خلق کردیم »۲

بر این اساس خلقت جنیان پیش از آدم بوده است .
این نوع خلقت و ساختار آن به این موجود  قدرتی داده تا خود را به اشکال مختلف در بیاورد . البته شکل اصلی آنان در حالت انقباض قابل دیدن است و در حالت انبساط ( حالت عادی ) غیر قابل دیدن می شود . به این شکل که وقتی این موجود اعضا و اجزای بدن خود را به حالت گرما ، فرّار و در هوا پخش است ، منقبض کرده و جمع می شود ، به شکل هاله ای از نور یا سایه ای بی رنگ دیده می شود و هنگامی که منبسط می شود ، دیگر قابل رؤیت نیست .
علامه مجلسی (ره) درباره حقیقت جن می فرماید :
اختلافی بین مسلمین نیست که شیطان و جن از اجسام لطیفی هستند و دارای حرکات سریعی می باشند ، و در مجرای خون بنی آدم نیز می توانند حرکت کنند. ۳
علامه طباطبایی (ره) نیز می نویسد :
جن طایفه ای از موجودات است که بالطبع از حواس ما پنهانند ، و مانند خود ما شعور و اراده دارند و در قرآن کریم بسیار اسمشان برده شده و کارهای عجیب و غریب و حرکات سریع از قبیل کارهایی که در داستانهای سلیمان (ع) انجام دادند به ایشان نسبت داده شده است . ۴
پس ساختمان بدن اجنه طوری است که در نهایت لطافت بوده و کاملاً قوی می باشد . آنها می توانند بدنشان کوچک کنند که مثلاً از سوراخی رد شود . چنانکه در حکایت «حضرت یحیی (ع) و دانهای شیطان» آمده است ـ یا خودشان را آنقدر بزرگ کنند که مکان وسیعی را اشغال نماید . مسافتی را که بشر باید ظرف مدت یک ماه طی کند ، در لحظه ای می پیمایند .

جن نیز مانند انسان موجودی است دارای اختیار و مکلف و مرگ و حشر و نشر دارد .

مرگ و زندگی جن

.
از آنجا که جن مخلوق است، طبق قاعده مخلوق بودن، ابتدایی و انتهایی دارد؛ یعنی عمر مقدر دارد؛ اما عمر آنها از انسان ها بیشتر است و این به دلیل نوع خلقت آنهاست و چه بسا موجوداتی هستند که چندین برابر جنیان عمر می کنند و آنها نیز بر خلقت خود قرار دارند.
از احادیث، این گونه دریافت می شود که جن عمری چند هزار ساله دارد. شاهد آن، این داستان است.
به سند معتبری از ابن عباس روایت شده که:
در خدمت رسول اکرم (ص) وارد شده بودیم، یکی از جنیان درحال سؤال کردن مسائل سخت و مشکل از حضرت رسول (ص) بود، ناگهان حضرت علی (ع) از دور ظاهر شدند. جن از دیدن حضرت علی (ع) و از ترس، آن چنان کوچک شد که به اندازه گنجشگی درآمد و در مقابل آن حضرت عجز و زاری نمود و به پیامبر (ص) عرض کرد: یا رسول الله مرا در پناه خود بگیر. پیامبر (ص) فرمود: « از چه کسی می ترسی؟» جن عرض کرد: از آن جوان که از دور می آید، می ترسم. حضرت فرمود: « برای چه از آن جوان می ترسی؟» جن گفت: من در زمان طوفان نوح (ع) شاهد ماجرا بودم، وقتی که کشتی آن حضرت روی آب ها شناور شد و همه جا را آب گرفته بود، من داخل کشتی رفتم تا آن را سوراخ کرده و نوح (ع) را با پیروانش غرق کنم. ناگهان دیدم که همین جوان در آن کشتی ظاهر شد و درحالی که نیزه ای در دست داشت، با سر آن دستم را برید.
در این حال جن دست و انگشت بریده خود را به پیامبر (ص) نشان داد. پیامبر (ص) فرمودند: « درست دیده ای این همان جوان است که دست تو را بریده.»۵
البته از این نوع حدیث ها و حکایت ها که به نوعی در آن عمر طولانی جن ذکر شده، متواتر و زیاد می باشد و ما در اینجا به همین مقدار اکتفا می کنیم.

تغذیه جنیان

.
جن ها هم می خورند و هم می آشامند ، زیرا آنها نیز مانند انسان نیاز به رشد و تولید مثل دارند و طبیعی است که تغذیه نیز داشته باشند . اما اینکه از چه چیزهایی تغذیه می کنند ، از روایات چنین بر می آید که آنها گاهی از بازمانده غذای انسان و بازمانده و مغز استخوان استفاده می کنند .

چنانچه ابن بابویه نقل کرده است : « گروهی از طایفه جن خدمت پیامبر (ص) شرفیاب شدند و عرض کردند : ای رسول خدا ، چیزی برای خوردن به ما عطا فرما ، حضرت هم استخوان و بازمانده غذا به آنها عطا کرد.»۶
و نیز امام صادق (ع) می فرماید : «استخوان و ضایعات ، غذای جنیان است.»۷
از برخی بزرگان نقل شده که برخی از جنیان حتی مقلّد مراجع بوده اند و مسائل خود را از آنها می پرسیده اند ، مانند مرحوم حاج میرزا حسین و حاج میرزا خلیل از مراجع صدر مشروطیت که یکی جنیان به صورت شخصی عادی در سرداب منزل به حضور ایشان می رسیده و مسائل مربوط را از ایشان می پرسیده اند . از جمله مسأله خوردن بازمانده غذای انسان را پرسیده بودند .۸ البته ناگفته پیداست که مقصد ما از بیان این روایات و حکایات این نیست که خوراکی جنیان را منحصر به این موارد بنماییم ، بلکه می تواند خوردنی ها و آشامیدنی های دیگر نیز باشد که ما از آنها بی خبریم .

آیا جن نیز مانند انسان مسلمان و کافر دارد؟

.
آنچه از روایات و آیات استفاده می شود این است که نه تنها جنیان مسلمان و غیر مسلمان دارند ، بلکه شیعه و غیر شیعه هم دارند . چنانکه در قرآن کریم از زبان خود آنان آمده است :
« وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُوْلَئِکَ تَحَرَّوْا رَشَدًا  * وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا »
« و برخی از ما مسلمان و برخی قاسط و منحرف هستند ؛ پس آنانکه مسلمانند ، رستگاری را پی جستند * ولى منحرفان هیزم جهنم خواهند بود »۹
مراد از «مسلمون» این است که ما تسلیم امر خداییم ، پس «مسلمون» کسانی هستند که امر را تسلیم خدا کردند و هرچه بخواهد و دستور دهد مطیع او هستند . و مراد از «قاسطون» کسانی است که به سوی باطل میل دارند .

در سوره «جن» و «احقاف» بحث فشرده ای پیرامون ایمان آوردن گروهی از جنیان به پیامبر (ع) و کتاب آسمانی ایشان آمده است :
رسول خدا پس از آنکه از مکه به سوی طائف رفتند تا مردم را در آن اجتماع بزرگ به اسلام دعوت کنند ، کسی به دعوت ایشان پاسخ نداد ، در بازگشت به محلی رسیدند که آن را «وادی جن» می گفتند . شب را در آنجا ماندند و به تلاوت آیات الهی مشغول شدند . پس از آنکه رسول خدا (ص) از تلاوت قرآن فراغت یافتند ، جنیان به سوی قوم خود بازگشتند در حالی که از مشاهدات خود و آنچه از آیات الهی شنیده بودند ،بیان کرده و قوم خود را به سوی ایمان به رسول خدا (ص) دعوت نمودند .

در خلال تبلیغ خود بیان داشتند :
«قَالُوا یَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا کِتَابًا أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِیقٍ مُّسْتَقِیمٍ»
«گفتند اى قوم ما ما کتابى را شنیدیم که بعد از موسى نازل شده [و] تصدیق‏کننده [کتابهاى] پیش از خود است و به سوى حق و به سوى راهى راست راهبرى می کند»۱۰
با آنچه بیان شد ، جای هیچ تردیدی باقی نمی ماند که جنیان نیز مانند انسان ها دارای عقاید مختلف بوده و عده ای از آنها فاسق ، فاجر و ظالم و کافرند و عده ای از آنان صالح و مؤمن و مسلمان می باشند . و اما اینکه آنها مانند انسان شیعه و غیر شیعه هم داشته باشند ، شواهدی وجود دارد که صحت این مطلب را محرز می کند . زیرا در روایات بسیاری از زبان اهل بیت (علیهم السلام) عده ای از جنیان شیعه معرفی شده اند .

از آن جمله روایتی است که ابوحمزه ثمالی نقل کرده است :
«روزی جهت شرفیابی به حضور امام باقر (ع) اجازه خواستم . گفتند که عده ای خدمت آن حضرت هستند ، لذا اندکی صبر کردم تا خارج شوند . پس کسانی خارج شدند که آنها را نمی شناختم و غریب به نظر می آمدند . چون اجازه شرفیابی گرفتم ، داخل شدم و به حضرت عرض کردم : فدایت گردم ، الآن زمان حکومت بنی امیه است و شمشیرهای آنها خونریز می باشد . (یعنی ورود افراد نا آشنا برای خطرناک است) امام (ع) فرمودند : ای ابا حمزه ، اینان گروهی از شیعیان ، از طایفه جن بودند . آمده بودند تا مسائل دینی خود را سؤال کنند.»۱۱
ضمن اینکه برخی روایات اشاره دارند بر دشمنی عده ای از جنیان با اهل بیت (ع)۱۲ که این نیز شاهدی بر مطلب فوق است .

برتری انسان بر جن

.
خداوند در قرآن کریم می فرماید:
« وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا »
« و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم و آنان را در خشکى و دریا [بر مرکبها] برنشاندیم و از چیزهاى پاکیزه به ایشان روزى دادیم و آنها را بر بسیارى از آفریده‏هاى خود برترى آشکار دادیم»۱۳
و همچنین بنا بر اینکه پیامبران جن نیز از پیامبران انسان می باشند و واجب شدن سجده ابلیس (که از بزرگان جنیان بود) و فرشتگان بر انسان خود دلیلی برای برتری بر جن است .

تفاوت فرشته ، جن و شیطان

.
با دقت در ماهیت «فرشته» و «جن» مشخص می شود که فرشته ار نور خلق شده است و از موجودات مجرد است ، اما جن از آتش خلق شده است . و نیز ملائکه از خطا و گناه مصون می باشند ، در صورتی که جن چنین نیست . برخی از اجنه نیک و برخی هم بد و شرور می باشند . فرشته مؤنث و مذکر ، توالد و تناسل ، خوردن و آشامیدن ندارد ؛ درحالی که جن مؤنث و مذکر دارد و تولید مثل و تغذیه می کند .
اما درباره جن و شیطان ، اگرچه در اصل وجود مشترکند ، یعنی از آتش خلق شده اند ، ولی شیطان نوعی از جنیان محسوب می شود که فقط کارهای شر از او صادر می شود .
محدث قمی (ره) می فرماید :
«صحیح تر این است که شیطان ، قسمی از جن است ؛ پس هر جنّی که مؤمن باشد به او شیطان گفته نمی شود . بلکه جنی که کافر باشد ، به این اسم نامیده می شود . »۱۴

ارتباط جن با انسان

.
حکیمه، دختر موسی بن جعفر (ع) گوید:
امام رضا (ع) را دیدم در محل جمع آوری هیزم خانه ایستاده و آهسته سخن می گوید و من دیگری را نمی دیدم، گفتم : آقای من با چه کسی آهسته صحبت می کنی؟ فرمود: « این عامر زهرایی است که نزد من آمده و چیزی می پرسد و درد دل می کند.» عرض کردم: سرورم! دوست دارم سخنش را بشنوم، به من فرمود: « اگر تو سخنش را بشنوی یک سال تب می کنی.» عرض کردم: آقایم، دوست دارم بشنوم، فرمود:« بشنو»، من گوش دادم صدایی مانند سوت شنیدم و تا یک سال مرا تب گرفت.
شهید مطهری می گوید:
«باید گفت به لحاظ انحطاط مراتب کمالی و معنوی جنیان، برخوردانسان با جن و رابطه مستقیم آنان سبب می شود که تا روح انسان خراب گردد و بنابراین از اینجا یک دستورالعمل از قرآن می توان دریافت کرد و آن اینکه اگر چه جنیان هم مخلوقند و مسئول و حتی پاره ای از آنان مؤمن، ولی انسان ها نباید با این مخلوق ارتباطی برقرار نموده و مستقیم رابطه برقرار کنند و پیامبر (ص) هم چنین نکرد.»

پی نوشت ها:
۱٫    سوره الرحمن ، آیه ۱۵
۲٫    سوره حجر ، آیه ۲۷
۳٫    علامه مجلسی ، بحارالانوار ، ج ۱۴ ، ص ۶۳۵
۴٫    علامه طباطبایی ، تفسیر المیزان ، ترجمه موسوی همدانی ، ج ۱۲ ، ص ۲۲۳
۵٫    کشف الیقین، ص ۴۸۴، بحارالانوار، ج۴۲، ص۱۱؛ سفینه النجاه، ج۱، ص۶۸۳٫
۶٫    شیخ حرّ عاملی ، وسائل الشیعه ، ج۱ ، ص ۲۵۲
۷٫    همان
۸٫    مصباح یزدی ، معارف قرآن ، ص۳۱۶
۹٫    سوره جن ، آیه ۱۴ و ۱۵
۱۰٫    سوره احقاف ، آیه ۳۰
۱۱٫    محمدی ری شهری ، میزان الحکمه ، ج۲ ، ص ۱۱۸
۱۲٫    شیخ حرّ عاملی ، وسائل الشیعه ، ج۱۰ ، ص ۴۳۱
۱۳٫    سوره اسراء ، آیه ۷۰
۱۴٫    شیخ عباس قمی ، سفینه البحار ، ج ۱ ، واژه جن ، ص ۱۸۴

التماس دعا